Odczarować Afrykę – spotkanie wokół twórczości Chimamandy Ngozi Adichie i Alaina Mabanckou

Scenariusz przygotowany w ramach realizacji zadania "Ogólnopolski kongres bibliotek: Włącz różnorodność!" – propozycja działań dla bibliotek (i nie tylko), pracujących z lokalnymi społecznościami.

Proponowane tytuły spotkania:

Odczarować Afrykę – jak czytać współczesne kultury afrykańskie;
Niebezpieczeństwo jednej historii – czyli o Afryce bez stereotypów.

Grupa docelowa:  młodzież licealna, studenci, dorośli, seniorzy
Wielkość grupy: nie więcej niż 20 osób

Czas przygotowania sali: ok. 15 minut
Czas realizacji działania: 1,5 godziny

Cele    

„Ludzie jeżdżą do Afryki po to, by zobaczyć to, co mają w głowach, a nie to, co mają przed oczami.” (Chinua Achebe). Czy tak się dzieje? Gdzie i dlaczego?

  • Uwrażliwienie na język, jakim posługujemy się mówiąc o Afryce (w prasie, literaturze, polityce): stosowane słowa i terminy często narzucają stereotypowe postrzeganie wielu zjawisk i określoną, najczęściej „egzotyczną” ich interpretację („tradycyjne” kultury, „ludy”, „szamani”, itp.).
  • Przybliżenie sylwetek i twórczości dwóch pisarzy afrykańskich –  Chimamandy Ngozi Adichie i Alaina Mabanckou – pochodzących z dwóch regionów Afryki: Nigerii i Kongo (z uwzględnieniem specyfiki języka, tematyki poruszanej w książkach, bohaterów).
  • Uwrażliwienie na różnorodność i bogactwo kulturowe kontynentu afrykańskiego na przykładzie krajów (i miast), z których pochodzą pisarze.
  • Przekazanie informacji dotyczących kultury współczesnej i miejskiej w obu krajach (Nigeria, Kongo).

Jak zrealizować działanie? Przebieg spotkania

1. Wprowadzenie do spotkania: dlaczego warto mówić o literaturze afrykańskiej, dlaczego warto poznawać różne punkty widzenia (10 min).
2. Pokaz filmowy wykładu Chimamandy Ngozi Adichie „Niebezpieczeństwo jednej historii” (20 min).
3. Dyskusja o filmie i o stereotypach dotyczących Afryki: jakie masz skojarzenia, kiedy słyszysz hasło „Afryka”? Działanie warsztatowe: zapisujemy na dużej kartce nasze skojarzenia, grupujemy je według tematów (np. przyroda, „atmosfera”, uczucie, zjawisko) i wyciągamy wnioski (25 min).
4. Wprowadzenie w twórczość obu pisarzy. Życiorysy, utożsamianie się z subkulturą czy ideą (Mabanckou – subkultura Sapeur, Adichie – feministka), język literacki, bohaterowie (20 min).
5. Przybliżenie kontekstu kulturowego krajów, z których pochodzą pisarze (metoda do wyboru: krótkie filmiki dokumentalne np. o subkulturze Sapeur, pokaz zdjęć z miast afrykańskich, ciekawostki dotyczące Nigerii – np. przemysłu filmowego Nollywood czy oralności w kulturach współczesnych) – (25 min).

UWAGA: Według podobnego schematu można stworzyć inne spotkania, wychodząc od twórczości innych pisarzy/pisarek afrykańskich.

Potrzebne materiały 

Wykład Chimamandy Ngozi Adichie: Niebezpieczeństwo jednej historii (ang. The Danger of a Single Story ), dostępny na YouTube: youtu.be/D9Ihs241zeg (polskie napisy włączysz klikając w ikonkę ustawień, a następnie w „Napisy”) i na stronie TED: www.ted.com/talks/chimamanda_adichie_the_danger_of_a_single_story (polskie napisy włączysz klikając w „Subtitles” i wybierając język polski).
Jeden z filmików w serwisie YouTube obalający stereotypy dotyczące Afryki lub przybliżający subkulturę Sapeur albo wybrane zdjęcia miast afrykańskich (linki poniżej).

Dostępne w bibliotece książki (do wyboru):

Chimamandy Ngozi Adichie: Fioletowy Hibiskus (2003), Połówka żółtego słońca (2009), To coś na twojej szyi (2011), Amerykaana (2014).
Alaina Mabanckou: African Psycho (2003), Black Bazar (2009), Jutro skończę dwadzieścia lat (2010), Kielonek (2005).

Organizacja przestrzeni: krzesła ustawione w okręgu lub w rzędach (do oglądania filmu), prosty ekran/biała ściana, rzutnik i komputer, duża kartka do zapisywania skojarzeń. Na stoliczku – książki obu autorów i ew. innych autorów i autorek afrykańskich.

Osoba prowadząca    

  • Osoba prowadząca spotkanie powinna przeczytać co najmniej jedną książkę każdego z autorów, recenzje innych ich książek, obejrzeć wykład Chimamandy Ngozi Adichie, zapoznać się ze stronami internetowymi obu pisarzy, przygotować materiały dodatkowe (np. filmy, zdjęcia, inne książki). Warto przeczytać krótki, ironiczny tekścik Binyavangi Wainainy, dostępny online: „Jak pisać o Afryce”.

Źródła wiedzy, materiałów i inspiracji   

Strony internetowe obu pisarzy:

Warto śledzić działalność Fundacji Afryka Inaczej i stronę www.afryka.org.

Krótkie teksty, wywiady i publikacje dostępne online:

Filmy dostępne online, przełamujące stereotypy związane z Afryką:

Warto sprawdzić, czy w bibliotece dostępne są następujące książki o historii i współczesności kontynentu afrykańskiego oraz powieści pisane przez pisarzy/pisarki afrykańskich:

  • K. Brinkbäumer, Afrykańska odyseja, Wołowiec: Czarne, 2009,
  • M. Couto, Lunatyczna kraina, Kraków: Karakter 2010,
  • A. Hochschild, Duch króla Leopolda: Opowieść o chciwości, terrorze i bohaterstwie w kolonialnej Afryce, Warszawa: Świat Książki, 2012,
  • A. Leszczyński, Zbawcy mórz, Warszawa: Wielka Litera, 2013,
  • K. Nowak, Rowerem i pieszo przez Czarny Ląd” Listy z podróży afrykańskiej z lat 1931-1936, Kraków: Sorus, 2008,
  • O. Stanisławska, Rondo de Gaulle’a, Warszawa: Twój Styl, 2001,
  • L. Polman, Karawana kryzysu: Za kulisami przemysłu pomocy humanitarnej, Wołowiec: Czarne, 2011,
  • D. Reybrouck Van, Kongo – niebawem w tłumaczeniu polskim, wyd. WAB,
  • Binyavanga Wainaina, Kiedyś o tym miejscu napiszę: Wspomnienia, Kraków: Karakter, 2014.

Filmy dotyczące Afryki, które warto zobaczyć:

  • Nollywood Babylon, reż. Ben Addelman, Samir Mallal, 2009,
  • Oto moja Afryka, reż. Zina Saro-Wiwa, 2008,
  • Touki Bouki, Djibril Diop Mambéty, Senegal 1973 (online: https://youtu.be/CEGlxLR6EEg),
  • Hieny, reż. D. Diop Mambéty, Senegal 1992,
  • Raj: Miłość, reż. U. Seidl, 2012,
  • Ostatni król Szkocji, reż. K. Macdonald, 2006,
  • Wierny ogrodnik, reż. F. Meirelles, 2005,
  • Sen o Afryce, reż. U. Köhler, 2011.

Rekomendacje 

Należy zwracać uwagę na to, że kultura poszczególnych krajów afrykańskich różni się bardzo od siebie: nie ma tworu, który by się nazywał „kulturą afrykańską”.

Warto uwrażliwić na znaczenie słowa „tradycja” czy „kultury tradycyjne” w odniesieniu do Afryki. Nie mylić ze znaczeniem słowa „folklor” czy „to, co było”. Tradycja jest też dynamiczna, łączy w sobie elementy różnych kultur, poddana jest wpływom globalizacji. Oczywiście, tradycja nie traci przez to na wartości, nie jest mniej „autentyczna” – wręcz przeciwnie (patrz: tekst „Jak pisać o Afryce” Binyavanga Wainaina).

Warto podkreślać, że omawiani autorzy piszą w jednym z języków urzędowych – pokolonialnych Nigerii i Demokratycznej Republiki Konga (Adichie – po angielsku, który jest językiem urzędowym w Nigerii, ale funkcjonuje tam 520 języków; Mabanckou – po francusku, w języku oficjalnym Demokratycznej Republiki Kongo, w którym używa się ok. 240 języków; można przytoczyć słynne zdanie Mabanckou: „To nie ja mam problem z językiem francuskim, tylko język francuski ma problem ze mną.”).

Należy przełamywać stereotyp dotyczący Afryki jako „raju safari” i „ludów” zamieszkujących „chatki”. Proszę zwrócić uwagę, że pisarze, o których mowa, opisują nade wszystko rzeczywistość miejską (w przypadku Adichie: Lagos czy miast amerykańskich, w których są duże grupy emigrantów z Nigerii; w przypadku Mabanckou: Kinszasy czy Paryża).

Należy pamiętać, że „ustny przekaz historii” i „oralność” większości kultur Afryki to zupełnie odrębne zjawisko od analfabetyzmu, braku książek czy bibliotek! Pamiętajmy, że w Aleksandrii w Egipcie jest szósta największa na świecie biblioteka z ośmioma milionami książek, a Timbuktu w Mali jest słynne z bibliotek, których historia sięga XVI wieku. „Oralność” kojarzy się często wyłącznie z kulturami tradycyjnymi (np. opowiadaczami historii – griotami z Afryki Zachodniej), tymczasem widoczna jest także np. w subkulturze miejskiej Sapeur z Kinszasy czy w stylistyce popularnych, nigeryjskich filmów fabularnych. Tu warto pamiętać, że Nigeria jest trzecim największym producentem filmów fabularnych na świecie – zaraz po Indiach i USA. W wytwórniach filmowych w Lagos zwanych Nollywood, powstaje nawet do 1500 filmów rocznie.

Autorka scenariusza: Karolina Marcinkowska / AFRICA REMIX

Scenariusz przygotowany w ramach realizacji zadania „Ogólnopolski kongres bibliotek: Włącz różnorodność!”. Propozycja działania do realizacji w bibliotece (i nie tylko).


Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu Kultura – Interwencje 2015. Wkład własny ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności – „Wspieranie Programu Rozwoju Bibliotek 2015”.