Wielokulturowy kalendarz biblioteki: Włącz różnorodność przez cały rok!

Do przygotowania kalendarza oprócz osób pracujących w bibliotece można też włączyć użytkowniczki i użytkowników – wówczas badanie potrzeb i diagnozę lokalną można przeprowadzać w jednorodnych grupach wiekowych (np. młodzież, dorośli, seniorzy).

Czas realizacji działania: od kilku do kilkunastu godzin – w zależności od tego, czy w proces planowania włączymy użytkowniczki i użytkowników biblioteki.

Cel: opracowanie rocznego planu działań na rzecz wielokulturowości wpisanych w kalendarz wydarzeń prowadzonych przez bibliotekę.

Metoda: opis kolejnych kroków do wykonania

Scenariusz ten pokazuje, w jaki sposób włączyć temat wielokulturowości w działanie biblioteki w sposób systematyczny i przez cały rok. To rozwiązanie dla tych bibliotek, które szukają pomysłu na przewodni temat swoich działań i wydarzeń. Proponowany scenariusz pokazuje, jak w czterech krokach zaplanować kalendarz wydarzeń biblioteki, których przewodnim tematem będą wielokulturowość, różnorodność oraz promocja równości i przeciwdziałanie dyskryminacji ze względu na narodowość i pochodzenie etniczne.

Krok 1. Idea kalendarza 

Tworząc kalendarz zakładamy, że na wielokulturowość składają się dwie uzupełniające się perspektywy, zwane dalej „ścieżkami”: (1) różnorodność – rozumiana jako uczenie się o innych kulturach i religiach czy też pokazywanie kultury własnej, (2) równość – rozumiana jako przeciwdziałanie stereotypom, uprzedzeniom i dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne, narodowe, wyznanie itp. Tworzenie wielokulturowego kalendarza polega na szukaniu pomysłów, w jaki sposób obie ścieżki uwzględnić w działaniach biblioteki  – przy okazji:

• tradycyjnych świąt i zwyczajowych wydarzeń – w tym przypadku organizujemy znane wydarzenia w nowej formule i zastanawiamy się, co ma wspólnego wielokulturowość z Walentynkami czy Dniem Dziecka. W grudniu, na przykład, możemy tworzyć wielojęzyczne kartki świąteczne adresowane do mieszkających w Polsce historycznych mniejszości etnicznych (ścieżka różnorodność). W marcu natomiast – z okazji Dnia Kobiet – możemy zorganizować spotkanie, podczas którego użytkowniczki dowiedzą się o międzynarodowej genezie tego święta i poznają jego feministyczny i równościowy charakter (ścieżka równość). Dzień Kobiet może też być okazją do promowania twórczości pisarek z całego świata, a przy okazji pokazywania, jak wygląda świat kobiet w Nigerii, Indiach czy państwach arabskich (ścieżka różnorodność).
• wydarzeń specjalnych – w tym przypadku organizujemy wydarzenie, którego biblioteka dotąd nie obchodziła. Takim wydarzeniem może być np. Światowy Dzień Uchodźcy (ustanowiony przez Organizację Narodów Zjednoczonych 20 czerwca), by uwrażliwiać i uczyć o potrzebach i perspektywie ludzi, którzy nawet jeżeli nie są naszymi sąsiadami (a to będzie się w najbliższym czasie zmieniać), to wciąż możemy mieć wpływ na to, w jaki sposób się o nich mówi (reagując na mowę nienawiści) i pomaga (wspierając określone organizacje, np. Fundację Ocalenie).

Krok 2. Potrzeby lokalne

Zastanów się, jakie widzisz wielokulturowe wątki w swoim otoczeniu – inaczej mówiąc, jakie są powody, żeby zająć się wielokulturowością właśnie w twojej bibliotece. Nie trzeba mieć specjalnych powodów – samo dowiadywanie się o innych ludziach i ich kulturach jest wystarczająco ciekawe, żeby to zrobić. Im więcej będziesz mieć rodzajów motywacji (o jej rodzajach piszemy w podręczniku Wielokulturowa biblioteka na s. 78-82), tym więcej pomysłów na działania.

Przejrzyj gazety i lokalne serwisy. To zwykle dobre źródło, żeby dowiedzieć się, jakie są lokalne trudności i wyzwania związane z wielokulturowością (obawy przed uchodźcami? zniszczony kirkut? zniszczone dwujęzyczne tablice?). Raport nt. mowy nienawiści w Polsce (Mowa nienawiści: Raport z badań sondażowych, Warszawa: Fundacja Stefana Batorego, 2014) wskazuje, że najbardziej szkalowaną grupą etniczną są muzułmanie. Niedawna dyskusja na temat przyjęcia do Polski uchodźców z Syrii pokazała, jak niewiele wiemy o tej religii i tym kraju – na pewno jest potrzeba, żeby się tym zająć.

Zapytaj użytkowników: Seniorów o to, jak wyglądała okolica przed wojną, kto był i zniknął z życia społeczności, czy też jak radzą sobie z emigracją własnych dzieci? Młodzież – czego potrzebuje, żeby bezpiecznie i odważnie czuć się w coraz bardziej globalnym świecie.

Zobacz, jacy nowi mieszkańcy pojawiają się w twoim mieście. Zapytaj imigrantów zarobkowych, uchodźców czy turystów, czego potrzebują, żeby im się dobrze mieszkało lub odwiedzało twoje miasto.

Zastanów się nad lokalną historią: Co się często wspomina? Co znika z przestrzeni, a często i z pamięci mieszkańców?

O tym, w jaki sposób przeprowadzić spotkanie z użytkownikami identyfikujące wielokulturowość lokalną, pisze Lena Rogowska w scenariuszu Gdzie jest wielokulturowość?

Krok 3. Zasoby 

Zanim zaczniesz planować poszczególne miesiące:

Zastanów się, jakie wielokulturowe zasoby masz w swoim otoczeniu. Czy są to pasjonaci lokalnej historii, osoba odznaczoną medalem „Sprawiedliwy wśród Narodów Świata”, podróżnik, imigranci, przedstawiciele mniejszości etnicznej lub religijnej mieszkający w okolicy?

Przejrzyj zasoby internetowe. Kilka przydatnych stron internetowych podajemy w tym scenariuszu, kolejne znajdziesz na końcu publikacji  Wielokulturowa biblioteka.

Nawiąż kontakt z organizacjami pozarządowymi zajmującymi się tematyką wielokulturowości. Zwykle chętnie coś podpowiedzą, a często też poprowadzą zajęcia czy prześlą gotowe materiały.

Krok 4. Koncepcja i scenariusze wydarzeń

To najbardziej twórczy krok. Wypisz tradycyjne święta i spotkania, które zwykle organizujecie w ciągu roku, od stycznia do grudnia. Następnie poszukaj informacji nt. okolicznościowych dni związanych z wielokulturowością, np. wpisując w wyszukiwarce internetowej hasło „Międzynarodowe Dni i Tygodnie ONZ”. Spośród wszystkich wydarzeń (zobaczysz, jak wiele ich jest) wybierz te, które uważasz za najciekawsze, na których realizację macie pomysł i dostępne zasoby. Tutaj wasza twórczość jest nieograniczona. Baw się niejednoznacznością – w ramach Wielkanocy zorganizuj spotkanie nt. Wyspy Wielkanocnej i potraktuj to jako przyczynek do rozmowy o kolonializmie (link do gotowego scenariusza poniżej). Dzień Kobiet potraktuj jako Dzień Praw Kobiet i pokaż perspektywę globalną. Z okazji wakacji zrób spotkanie o odpowiedzialnej turystyce (inspiracje: turystykaodpowiedzialnie.pl, post-turysta.pl – obejrzyjcie wspólnie wystąpienie Marysi Złonkiewicz podczas TEDx Poznań o post-turystyce, nawiązujące również do literatury i twórczości Henryka Sienkiewicza (dostępne pod adresem: youtu.be/YnDY4LpF8as).

Krok 5. Harmonogram 

To najłatwiejszy krok. Wpisz w kalendarz poszczególne wydarzenia i działania, np. w takiej formie, jak robimy to w tabeli poniżej. Dodanie kolumn „grupa docelowa” i „ścieżka” pozwoli ci kontrolować, czy organizujesz wydarzenia dla wszystkich grup wiekowych i czy dbasz o to, aby realizować obie ścieżki.

Potrzebne materiały

• Czas i przestrzeń do rozmowy.
• Przegląd stron internetowych, lektura publikacji i gazet, rozmowy i wywiady z mieszkańcami.

Osoba prowadząca

• Jest ciekawa i otwarta na nową wiedzę, ma gotowość wprowadzenia nowego tematu do działań biblioteki.
• Zapoznała się z podręcznikiem Wielokulturowa biblioteka, a przede wszystkim z rozdziałem 4: Wdrażanie modelu wielokulturowej biblioteki (s. 75-109).

Źródła wiedzy, materiałów i inspiracji

• M. Branka, D. Cieślikowska, Wielokulturowa biblioteka, Warszawa 2015
• Webinaria wprowadzające do Ogólnopolskiego kongresu bibliotek: Włącz różnorodność!, dostępne pod adresem: bit.ly/1jPtM95 (kanał: www.youtube.com/bibliotekiorg, playlista: Webinaria z cyklu „Włącz różnorodność!”)
• Scenariusze autorstwa Dominiki Cieślikowskiej i Leny Rogowskiej zamieszczone w niniejszej publikacji.
• Publikacja poświęcona uczeniu o równości, przeciwdziałaniu dyskryminacji ze względu na pochodzenie etniczne i płeć: Edukacja antydyskryminacyjna. Podręcznik trenerski, red. M. Branka, D. Cieślikowska, Kraków 2010, dostępna pod adresem: ideazmiany.pl/wp-content/uploads/2013/07/Antydyskryminacja.pdf
• Portal Wirtualny Sztetl: www.sztetl.org.pl
• trona Fundacji Forum na rzecz Różnorodności Społecznej: www.ffrs.org.pl
• Edukacyjne filmy dokumentalne z serii „Narracje migrantów” Fundacji Forum na rzecz Różnorodności Społecznej, dostępne po adresem: www.youtube.com/user/NarracjeMigrantow
• Portal poświęcony przeciwdziałaniu mowie nienawiści: www.mowanienawisci.info
• Portal gromadzący wiedzę, materiały i inspiracje związane z przeciwdziałaniem dyskryminacji: www.rownosc.info
• Inspiracje na temat twórczych metod pracy z młodzieżą – strona Stowarzyszenia Praktyków Kultury: www.praktycy.org.

Rekomendacje 

• Zanim zaczniesz działać – przemyśl to.
• Pamiętaj, że odpowiedzialne promowanie wielokulturowości to łączenie i przeplatanie dwóch perspektyw i ścieżek merytorycznych: równości i różnorodności.
• Pamiętaj, że wielokulturowość w Polsce to dostrzeganie jednocześnie dwóch perspektyw: historycznej (mniejszości historyczne mieszkające tu od dawna) oraz współczesnej (migranci i uchodźcy, którzy przybywają obecnie do Polski i potrzebują wsparcia w zaadaptowaniu się do życia w nowych warunkach kulturowych i/lub religijnych).
• Pamiętaj o czterech filarach wielokulturowej biblioteki 4W – kalendarz, który realizuje obie ścieżki to świetne narzędzie włączania, wzmacniania, współpracy i uwidaczniania grup mniejszościowych.
• Uważaj na stereotypy – niezwykle łatwo wpaść w pułapkę „cepeliady”, zwłaszcza przy ścieżce związanej z promocją różnorodności. Wyjaśnienie pojęcia „cepeliada” znajdziesz w podręczniku Wielokulturowa biblioteka w rozdziale dotyczącym komunikacji i promocji (s. 53).

Autorka scenariusza: Maja Branka

Scenariusz przygotowany w ramach realizacji zadania „Ogólnopolski kongres bibliotek: Włącz różnorodność!”. Propozycja działania do realizacji w bibliotece (i nie tylko).

Dofinansowano ze środków Narodowego Centrum Kultury w ramach programu Kultura – Interwencje 2015. Wkład własny ze środków Polsko-Amerykańskiej Fundacji Wolności – „Wspieranie Programu Rozwoju Bibliotek 2015”.